Το 28% άντεξαν στην κρίση: είναι εξωστρεφείς, καινοτομούν, εκπαιδεύουν το προσωπικό τους, διεξάγουν κάποιας μορφής ερευνητική δραστηριότητα.
Την κατάσταση και τις προοπτικές των ελληνικών επιχειρήσεων αποτύπωσε σχετική έρευνα*, που παρουσιάστηκε στις 13 Δεκεμβρίου στα γραφεία του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών. Στην έρευνα συμμετείχαν περισσότερες από 2.000 από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις της χώρας, οι οποίες απασχολούν συνολικά περίπου 320.000 εργαζόμενους.
Παρά τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ελληνικές επιχειρήσεις λόγω της οικονομικής κρίσης (μείωση πωλήσεων, περιορισμένη έως ανύπαρκτη χρηματοδότηση, κ.λπ.), υπάρχουν επιχειρήσεις που η έρευνα κατέδειξε ότι είναι εδραιωμένες. Άντεξαν στην κρίση και φαίνεται ότι εξακολουθούν να αντέχουν, λόγω του ότι είναι εξωστρεφείς, καινοτομούν και εκπαιδεύουν το προσωπικό τους, ενώ προσπαθούν να βρίσκονται σε επαφή με φορείς έρευνας και να διεξάγουν κάποιας μορφής ερευνητική δραστηριότητα. Επίσης, φαίνεται να είναι εκτεθειμένες σε μικρότερο βαθμό στην κρίση ρευστότητας. Το παραπάνω εύρημα συνιστά ένα μήνυμα αισιοδοξίας μέσα στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα καταστροφολογίας, που όλοι βιώνουμε.
Βασικά σημεία της έρευνας
Μείωση πωλήσεων, περιορισμένη έως ανύπαρκτη χρηματοδότηση, συγκράτηση/μείωση αποδοχών
Η οικονομική κρίση επηρεάζει το σύνολο της επιχειρηματικής κοινότητας της χώρας, με τη μείωση πωλήσεων στις μεγάλες επιχειρήσεις να προσεγγίζει σωρευτικά το 20% το διάστημα 2009-2011.
Οι επιχειρήσεις εμφανίζονται αρκετά εκτεθειμένες στην έλλειψη ρευστότητας, κυρίως όμως λόγω αντίστοιχου προβλήματος που αντιμετωπίζουν οι πελάτες/προμηθευτές τους (48% των επιχειρήσεων) αλλά και λόγω της περιορισμένης έως ανύπαρκτης χρηματοδότησης από το τραπεζικό σύστημα (36,5% των επιχειρήσεων). Η μείωση του τραπεζικού δανεισμού είναι ιδιαίτερα καθοριστική στον κατασκευαστικό κλάδο (πάνω από το 60% των κατασκευαστικών επιχειρήσεων δηλώνει πως αντιμετωπίζει μεγάλο πρόβλημα), όπου άλλωστε σημειώνεται και ισχυρότερη έκθεση στην κρίση, μεταξύ άλλων και λόγω περιορισμού πληρωμών/εργασιών από βασικό πελάτη (συρρίκνωση δημοσίων έργων). Οι επιχειρήσεις της μεταποίησης αντιμετωπίζουν εντονότερα προβλήματα ρευστότητας, λόγω αμεσότερων πληρωμών σε προμηθευτές του εξωτερικού και πίεσης από ανταγωνιστές χαμηλού κόστους, ενώ η μετατόπιση αγοραστικού προτύπου σε φθηνότερες κατηγορίες αποτελεί αιτία για προβλήματα που αντιμετωπίζουν κυρίως τα Ξενοδοχεία-Εστιατόρια.
Σε ό,τι αφορά τους τρόπους αντίδρασης στην κρίση στο επόμενο 12μηνο, σε γενικές γραμμές οι επιχειρήσεις δεν φαίνονται διατεθειμένες να προχωρήσουν σε μείωση προσωπικού αλλά, εφόσον χρειαστεί, σε συγκράτηση/μείωση των τακτικών αποδοχών και περικοπές σε πριμ ή έμμεσες παροχές. Πάντως, οι μικρότερου μεγέθους επιχειρήσεις προχωρούν περισσότερο σε προσαρμογές του χρόνου εργασίας και μειώσεις προσωπικού σε σχέση με τις μεγαλύτερες.
Καινοτομία, επενδύσεις, εξαγωγές, εκπαίδευση προσωπικού
Οι μεγαλύτερες επιχειρήσεις, τόσο σε εθνικό όσο και τοπικό επίπεδο, εμφανίζουν ισχυρότερες επιδόσεις σε σχέση με τις πολύ μικρού μεγέθους επιχειρήσεις σε όρους καινοτομίας, επενδύσεων, εξαγωγών, χρήσης πρακτικών management αλλά και ως προς το βαθμό έκθεσής τους στην οικονομική κρίση. Όμως, υπάρχουν και μικρότερες επιχειρήσεις που κατορθώνουν να πετυχαίνουν σημαντικές οικονομικές επιδόσεις, δίνοντας έμφαση στην καινοτομία και σε συγκεκριμένες νησίδες αγοράς.
Βασικός προσδιοριστικός παράγοντας των καλών οικονομικών επιδόσεων των επιχειρήσεων είναι η εξωστρέφεια. Όσοι εξάγουν κατορθώνουν να εμφανίζουν υψηλότερες αντοχές στην οικονομική κρίση και υποκαθιστούν μέρος των απωλειών τους σε τζίρο από το εγχώριο περιβάλλον. Ενδεικτικό είναι ότι οι επιχειρήσεις που αναμένουν αύξηση πωλήσεων το 2011 είναι οι εξαγωγικές επιχειρήσεις, που κατόρθωσαν μάλιστα να ενισχύσουν τις εξαγωγές τους το 2011. Συνολικά, μάλιστα, οι πωλήσεις των επιχειρήσεων αυτών το 2011 αναμένεται να είναι αυξημένες τόσο σε σχέση με το 2010 όσο και με το 2009. Υπάρχουν, όμως, σημαντικά περιθώρια βελτίωσης τόσο της βάσης των εξαγωγικών επιχειρήσεων όσο και της έντασης των εξαγωγών, αφού μόνο το 45% των μεγαλύτερων επιχειρήσεων της χώρας εξάγει (70% στη μεταποίηση). Για αυτές, δε, τις εξαγωγικές επιχειρήσεις, οι εξαγωγές αποτελούν κατά μέσο όρο το 30% του κύκλου εργασιών τους.
Τα θετικά οικονομικά αποτελέσματα στηρίζουν τις επενδύσεις: Το 73% των επιχειρήσεων που επενδύουν κατά τη διετία 2011-2012 ήταν κερδοφόρες το 2010. Αλλά και το αντίστροφο είναι αληθές, καθώς οι επενδύσεις στηρίζουν τις οικονομικές επιδόσεις των επιχειρήσεων, ακόμα και σε δύσκολες οικονομικές συνθήκες: το 63% των επιχειρήσεων που προχωρά το 2011 σε επενδύσεις ύψους πάνω από 1 εκατ. ευρώ αναμένει ανοδικές ή έστω σταθερές πωλήσεις το 2011.
Έτσι, οι ελληνικές επιχειρήσεις –παρά τις δυσμενείς συνθήκες– επένδυσαν περίπου 5,1 δισ. ευρώ την προηγούμενη διετία 2009-2010, κυρίως για αγορά νέου ή για την αντικατάσταση υφιστάμενου εξοπλισμού. Την τρέχουσα διετία, όμως, καταγράφεται εξασθένιση των επενδύσεων, καθώς εκτιμάται ότι θα υποχωρήσουν οι επενδύσεις τόσο εκτατικά (σε αριθμό επενδυτικών σχεδίων), όσο και εντατικά (σε ύψος επενδύσεων). Έτσι, το 2011-2012 αναμένεται να επενδύσει μόνο το 40% των επιχειρήσεων, έναντι 60% την προηγούμενη διετία.
Το ποσοστό των επιχειρήσεων της χώρας που επενδύουν περιορίζεται κατά 34% και σε αξία κατά 40%. Ηπιότερη αναμένε-ται να είναι η μείωση των
επενδύσεων στη μεταποίηση.
Σε όρους καινοτομίας η εικόνα είναι μικτή. Αν και οι επιδόσεις σε ποσοτικούς όρους είναι μάλλον ικανοποιητικές, δεν συμβαίνει το ίδιο σε όρους ποιότητας. Οι μισές επιχειρήσεις παρήγαγαν την τελευταία διετία καινοτομικά προϊόντα, ωστόσο, οι καινοτομίες αφορούσαν σε νέα για την επιχείρηση προϊόντα. Λιγότερες επιχειρήσεις, μόνο μία στις τρεις, δηλώνει ότι εισήγαγε καινοτομία διαδικασίας στις μεθόδους παραγωγήςκαι στη χρήση τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών. Ποσοστό 38% των επιχειρήσεων εισήγαγε οργανωσιακή καινοτομία, ιδιαίτερα στις μεθόδους πώλησης και οργάνωσης της εργασίας.
Αν και μία στις τρεις επιχειρήσεις δηλώνει ότι διαθέτει οργανωμένο τμήμα, η διεξαγωγή εσωτερικής έρευνας είναι φτωχή, όπως και η συμμετοχή σε ερευνητικές συνεργασίες ή η δικτύωση με φορείς έρευνας όπως τα πανεπιστήμια.
Από την άλλη πλευρά, οι επιχειρήσεις χρησιμοποιούν σε αρκετά μεγάλο βαθμό σύγχρονα εργαλεία διοίκησης αλλά και νέες τεχνολογίες, όπως ολοκληρωμένα πληροφοριακά συστήματα. Όμως, τα περιθώρια για εκτατικότερη και εντατικότερη χρησιμοποίησή τους παραμένουν μεγάλα. Παράλληλα, δηλώνουν ότι μπορούν και ανταποκρίνονται ικανοποιητικά στις μεταβολές της ζήτησης, όμως η διαφοροποίηση της παραγωγής είναι αρκετά πιο δυσχερής, καθώς μόνο οι μισές επιχειρήσεις φαίνεται να διαθέτουν αυτήν τη δυνατότητα. Παρόλα αυτά, οι επιχειρήσεις δηλώνουν ότι διαθέτουν σχετικά καλό υπόβαθρο παραγωγικής τεχνολογίας, με τις μισές επιχειρήσεις να αναφέρουν ότι μπορούν να βελτιώνουν σημαντικά την τεχνολογία τους.
Η επιμόρφωση φαίνεται να αποτελεί προτεραιότητα για την πλειοψηφία των επιχειρήσεων, αφού τρεις στις τέσσερις επιχειρήσεις εφαρμόζουν προγράμματα εκπαίδευσης προσωπικού. Αυτό όμως γίνεται περισσότερο με άτυπες μορφές εκπαίδευσης (π.χ. job rotation) και λιγότερο με χρηματοδοτούμενα από την επιχείρηση σεμινάρια. Άλλωστε, το 37% των επιχειρήσεων δηλώνει ότι αντιμετωπίζει δυσκολίες στην εύρεση κατάλληλων υποψηφίων σε θέσεις-κλειδιά. Η κύρια δυσκολία έγκειται στο ότι οι υποψήφιοι δεν πληρούν τις προδιαγραφές της θέσης και δευτερευόντως επειδή είναι λίγοι/δεν υπάρχουν υποψήφιοι για τη θέση ή επειδή δεν έχουν την κατάλληλη προσωπικότητα. Αντίστοιχο ποσοστό επισημαίνει, όμως, ελλείψεις δεξιοτήτων και γνώσεων και στο υφιστάμενο προσωπικό. Το απογοητευτικό είναι ότι οι ελλείψεις που επισημαίνονται δεν αφορούν μόνο άυλες δεξιότητες (soft skills) αλλά και πραγματικές τεχνικές γνώσεις, που σχετίζονται με το περιεχόμενο της θέσης εργασίας.
Ομάδες επιδόσεων
Με βάση επιλεγμένα χαρακτηριστικά, οι 2.000 επιχειρήσεις μπορούν να ταξινομηθούν σε επιμέρους ομάδες επιδόσεων.
Σε όρους οικονομικών επιδόσεων, περίπου το 28% αυτών θεωρούνται ως εδραιωμένες: άντεξαν στην κρίση και φαίνεται να αντέχουν (Κατηγορία Α). Πρόκειται για επιχειρήσεις που είχαν κέρδη το 2010 και αναμένουν κέρδη και το 2011, με ταυτόχρονη αύξηση των πωλήσεών τους. Οι μισές επιχειρήσεις εμφανίζουν μικτές τάσεις (Κατηγορία Β), ενώ τέλος ένα 20% είχαν ζημιές το 2010 και θα συνεχίσουν να είναι ζημιογόνες και το 2011 (Κατηγορία Γ).
Τα χαρακτηριστικά που διαφοροποιούν τις πρώτες από τις τελευταίες είναι σαφή και τεκμηριώνονται από την έρευνα: είναι εξωστρεφείς, καινοτομούν και εκπαιδεύουν το προσωπικό τους, ενώ προσπαθούν να βρίσκονται σε επαφή με φορείς έρευνας και να διεξάγουν κάποιας μορφής ερευνητική δραστηριότητα. Επίσης, φαίνεται να είναι εκτεθειμένες σε μικρότερο βαθμό στην κρίση ρευστότητας.
Σε όρους καινοτομίας, ποσοστό 22% των επιχειρήσεων μπορεί να χαρακτηριστεί ως υψηλής καινοτομικής επίδοσης (Κατηγορία Α). Πρόκειται για επιχειρήσεις που την προηγούμενη διετία εισήγαγαν κάποια καινοτομία προϊόντος ή διαδικασίας. Οι μισές επιχειρήσεις περίπου έχουν ήπια καινοτομική επίδοση (Κατηγορία Β), ωστόσο, υπάρχει και ένα 30% που δεν εμφανίζει καμία καινοτομία (Κατηγορία Γ). Οι επιχειρήσεις υψηλών καινοτομικών επιδόσεων υλοποιούν σε μεγαλύτερο ποσοστό εφαρμοσμένη έρευνα στο εσωτερικό τους, συμμετέχουν σε ερευνητικές συνεργασίες, προσπαθούν να αναπτύξουν τις τεχνολογικές τους ικανότητες, ενώ επενδύουν με συστηματικό τρόπο σε εκπαιδευτικά προγράμματα για τα στελέχη τους. Κατορθώνουν, έτσι, να ανθίστανται στην κρίση σε μεγαλύτερο βαθμό σε σχέση με τις υπόλοιπες, καθώς μπορούν να σταθούν ανταγωνιστικά στο διεθνές περιβάλλον.
Τέλος, σε όρους ανάπτυξης ανθρώπινου δυναμικού, ποσοστό 30% των επιχειρήσεων χαρακτηρίζεται ως υψηλής έντασης δεξιοτήτων (Κατηγορία Α), καθώς αυτές εφαρμόζουν συστηματικά διάφορες μορφές τυπικής και άτυπης εκπαίδευσης, όπως π.χ. χρηματοδοτούμενα σεμινάρια εντός και εκτός της επιχείρησης. Λιγότερες από τις μισές εστιάζουν, κυρίως, σε άτυπες μορφές εκπαίδευσης (on the job training, job rotation) (Κατηγορία Β), ενώ περίπου μία στις τέσσερις επιχειρήσεις δεν εφαρμόζει κανένα είδος εκπαιδευτικού προγράμματος (Κατηγορία Γ). Όπως είναι αναμενόμενο, οι επιχειρήσεις της πρώτης κατηγορίας εμφανίζουν σημαντικά καλύτερες επιδόσεις σε όρους εξαγωγών και καινοτομίας, ενώ μάλιστα πλήττονται από την κρίση σε μικρότερο βαθμό σε σχέση με τις υπόλοιπες.
Χαρακτηριστικές επισημάνσεις
Κατά την έναρξη της εκδήλωσης για την παρουσίαση της έρευνας, ο Εκτελεστικός Αντιπρόεδρος του ΣΕΒ, κ. Χάρης Κυριαζής, επισήμανε ότι «η επιχειρηματική κοινότητα σήμερα παρακολουθεί με αγωνία τις εξελίξεις στην πολιτική και οικονομική ζωή της χώρας, αλλά και τα τεκταινόμενα σε επίπεδο Ε.Ε. Δεν συμβιβάζεται, όμως, με την περιρρέουσα καταστροφολογία». Σχεδιάζει γραμμές άμυνας, αλλά και κτίζει προγεφυρώματα για μια βιώσιμη έξοδο από την κρίση. «Οι οργανωμένες, σύγχρονες επιχειρήσεις είναι αυτές κυρίως στις οποίες σήμερα βασίζεται το κράτος για να σταθεροποιήσει την κατάσταση, και είναι πάλι εκείνες που δίνουν την οποιαδήποτε ελπίδα για να επανεκκινήσει η οικονομία αύριο, με ανταγωνιστικά προϊόντα, δουλειές, εξαγωγές, επενδύσεις. Είναι αυτές που σηκώνουν στους ώμους τους το σήμερα αλλά και το αύριο στη χώρα μας».
Συνεχίζοντας, ο κ. Κυριαζής ανέφερε ότι ο ΣΕΒ ανέλαβε την πρωτοβουλία να σχεδιάσει και να υλοποιήσει ένα ευρύ πλέγμα δράσεων, που είχαν ως στόχο να φωτίσουν τις πραγματικές παραγωγικές δυνατότητες της χώρας μας, να αναδείξουν ευκαιρίες και συγκριτικά πλεονεκτήματα, συγχρόνως δε να ενθαρρύνουν συνολικά τρόπους βελτίωσης των ασκούμενων πολιτικών που αφορούν στην επιχειρηματικότητα.
Ο Γενικός Διευθυντής του ΙΟΒΕ, κ. Γ. Στουρνάρας, επισήμανε ότι η ελληνική οικονομία βρίσκεται σε κρίσιμη καμπή. Τα κρίσιμα ερωτήματα που τίθενται για τον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας είναι μεν κατά πόσο θα είναι σε θέση να ξεπεράσει την κρίση, αλλά κυρίως στο κατά πόσο θα μπορέσει να προσαρμοστεί σε ένα νέο αναπτυξιακό πρότυπο, που θα στηρίζεται στην εξωστρέφεια και την οικονομία της γνώσης. Οι ποσοτικοί όροι αυτής της προσαρμογής, το εύρος δηλαδή των επιχειρήσεων που θα κατορθώσουν να προσαρμοστούν, θα καθορίσουν και την επιτυχία συνολικά αυτής της μετάβασης.
Ο καθηγητής του ΕΜΠ και επιστημονικός υπεύθυνος του έργου, κ. Γιάννης Καλογήρου, επεσήμανε ότι η χώρα μας δοκιμάζεται για τέταρτη συνεχή χρονιά από μια βαθιά και παρατεταμένη ύφεση, χωρίς ορατή προοπτική διεξόδου, που απειλεί με αποδιάρθρωση το παραγωγικό σύστημα της χώρας και διαβρώνει επικίνδυνα τη συνοχή της κοινωνίας. Η ελληνική οικονομία –εκτός από το οξύ δημοσιονομικό της πρόβλημα– αντιμετωπίζει και το πολύ σημαντικό πρόβλημα της υποβάθμισης της θέσης του παραγωγικού της συστήματος στον εξελισσόμενο διεθνή καταμερισμό εργασίας.
Η ενθάρρυνση της επιχειρηματικότητας εντάσεως γνώσης –με επένδυση στη γνώση και τον ανθρώπινο παράγοντα και με αιχμή «την ποιότητα, τη διαφοροποίηση και την κάλυψη των αναγκών απαιτητικών χρηστών»– αποτελεί τη μόνη βιώσιμη επιλογή, αν θέλουμε να διατηρήσουμε το βιοτικό μας επίπεδο, στο πλαίσιο ενός έντονα ανταγωνιστικού διεθνούς περιβάλλοντος. Η προώθηση της καινοτομίας, η αξιοποίηση της τεχνολογίας παντού και για όλους (στις επιχειρήσεις, στη δημόσια διοίκηση και στην κοινωνία ευρύτερα) σε συνδυασμό με την ανάπτυξη και τη διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού, την καλλιέργεια μιας κουλτούρας δημιουργικότητας, ανοιχτών οριζόντων και οργανωμένης αλλά και συστηματικής προσπάθειας, αποτελούν τους βασικούς πυλώνες μιας αναγκαίας εθνικής κινητοποίησης και ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου για την ανάπτυξη.
Στη συνέχεια παρουσιάστηκε η έρευνα από τον κ. Άγγελο Τσακανίκα, Υπεύθυνο Έρευνας του ΙΟΒΕ, ο οποίος επισήμανε, χαρακτηριστικά, ότι σε κάθε επιχειρηματικό-παραγωγικό σύστημα συνυπάρχουν –ακόμα και στον ίδιο κλάδο– επιτυχημένες επιχειρήσεις που αναπτύσσονται και συνεισφέρουν στην ελληνική οικονομία και επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν δυσκολίες.
2012: για ΕΣΑΣ, τους εσωστρεφείς διαχειριστές
Επιλέξαμε να παρουσιάσουμε τη συγκεκριμένη έρευνα μέσα από τις σελίδες του παρόντος τεύχους –του πρώτου της νέας χρονιάς. Το 2012, μας έχουν ήδη προϊδεάσει ότι θα είναι μια εξαιρετικά κρίσιμη χρονιά. Πολύ δυσκολότερη από το έτος που μόλις αποχαιρετήσαμε. Όλοι μας, στις οικογένειές μας, στον άμεσο περίγυρό μας, στους χώρους δουλειάς μας, διακατεχόμαστε από συναισθήματα αγωνίας για το τι θα μας φέρει η χρονιά που ξεκίνησε. Οι πληροφορίες και οι ειδήσεις που διαβάζουμε και ακούμε κατά κύριο λόγο δεν έχουν τίποτα αισιόδοξο. Τουναντίον, το μέλλον περιγράφεται με τα πιο μελανά χρώματα.
Μέσα σ’ αυτό το τοπίο, που οι περισσότεροι αδυνατούμε να κάνουμε σχέδια για το απώτερο μέλλον, φοβούμενοι εκείνα που θα μας φέρει το παρόν ή το άμεσο μέλλον, χρειαζόμαστε κάποια ελπιδοφόρα μηνύματα. Ως ένα τέτοιο μήνυμα αναγνώσαμε κάποια από τα ευρήματα της έρευνας που παραπάνω παρουσιάσαμε. Σαφέστατα, προς άρση παρεξηγήσεων, δεν είναι όλα τα ευρήματα ελπιδοφόρα, και σε καμία περίπτωση δεν συνθέτουν εν συνόλω μια αισιόδοξη εικόνα ή προοπτική. Ωστόσο, εκείνο που “κρατάμε” και χαρακτηρίζουμε ως ελπιδοφόρο είναι το γεγονός ότι μεταξύ 2.000 ελληνικών επιχειρήσεων, οι οποίες απασχολούν 320.000 εργαζόμενους, υπάρχουν αρκετές που άντεξαν και αντέχουν στην οικονομική κρίση. Επενδύουν, εκπαιδεύουν το προσωπικό τους, καινοτομούν, εξάγουν… Αυτό μας δείχνει ότι, ακόμα και μέσα σ’ αυτή τη δίνη της ύφεσης που έχουμε εισέλθει, υπάρχουν βιώσιμες επιλογές ανάπτυξης. Επιλογές που βασίζονται στη γνώση, στην ποιότητα, στη διαφοροποίηση από τον ανταγωνισμό. Είναι ένα παράδειγμα τού πώς μπορεί κανείς να αντεπεξέλθει στις παρούσες, εξαιρετικά δύσκολες, συνθήκες.
Το τρίπτυχο: γνώση, ποιότητα, διαφοροποίηση θα λειτουργούσε, κατά την άποψή μας, εξαιρετικά ενισχυτικά και στις επιχειρήσεις του κλάδου της ιδιωτικής ασφάλισης, είτε είναι ασφαλιστικές εταιρείες είτε εταιρείες πρακτόρευσης ή μεσιτείας ασφαλίσεων. Η ασφαλιστική ύλη δυστυχώς βαίνει μειούμενη, τη στιγμή που μειώνονται ή εξανεμίζονται τα διαθέσιμα εισοδήματα. Ωστόσο, υπάρχουν τρόποι και στρατηγικές που θα επιτρέψουν και στις εταιρείες του κλάδου της ιδιωτικής ασφάλισης να αντέξουν, με τις λιγότερες δυνατές συνέπειες, την κρίση –αρκεί να είναι διατεθειμένες να τις ψάξουν και να επενδύσουν σ’ αυτές.
Το “στοίχημα της επιβίωσης” –γιατί, δυστυχώς, περί αυτού μιλάμε πλέον– θα κερδηθεί απ’ όσους αφουγκράζονται τα μηνύματα των καιρών και μπορούν να ανταποκριθούν στις ιδιαίτερες ανάγκες του πλήθους των δυνητικών πελατών τους.
* Η διενέργεια της έρευνας ήταν πρωτοβουλία του ΣΕΒ και υλοποιήθηκε για λογαριασμό του μέσω της Ανώνυμης Εταιρείας Αναπτυξιακών Δράσεων Στέγη της Ελληνικής Βιομηχανίας (Αναθέτουσα Αρχή). Εντάσσεται, δε, στο πλαίσιο του έργου «Έρευνα στις Επιχειρήσεις για την Πρόβλεψη των Μεταβολών στα Περιφερειακά Παραγωγικά Συστήματα και τις Τοπικές Αγορές Εργασίας».
Η έρευνα υλοποιήθηκε από το Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ) και το Εργαστήριο Βιομηχανικής και Ενεργειακής Οικονομίας του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ-ΕΒΕΟ), με τη βοήθεια της εταιρείας Public Issue, ενώ συγχρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού», στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ 2007-2013.
