Του Πάνου Κακούρη
Εξαιρετικά δύσπιστες παραμένουν οι αγορές στο πρόγραμμα Σταθερότητας που παρουσίασε η Κυβέρνηση και αναμένεται στις 16 Φεβρουαρίου να εγκρίνει το συμβούλιο Υπουργών Οικονομικών της ΕΕ (ECOFIN).
Παρά τις δηλώσεις στήριξης των αξιωματούχων της ΕΕ, οι θεσμικοί επενδυτές, που σε τελική ανάλυση δάνεισαν και δανείζουν τη χώρα, θεωρούν ότι οι στόχοι του είναι φιλόδοξοι και δύσκολα επιτεύξιμοι.
Η Κυβέρνηση γνωρίζει τις δυσκολίες που δημιουργεί η καχυποψία των αγορών, καθώς έχουν εκτιναχθεί στα ύψη οι αποδόσεις των ελληνικών ομολόγων και έχει αποδεχθεί πλήρως τον εξαιρετικά ασφυκτικό έλεγχο της Κομισιόν στα οικονομικά μας δρώμενα.
Σίγουρα η εξέλιξη αυτή δεν είναι ό,τι καλύτερο για την αξιοπρέπεια της χώρας, αλλά ωστόσο αποτελεί –έτσι τουλάχιστον ευελπιστεί η κυβέρνηση– ένα εχέγγυο για τις αγορές, ότι το ΠΣΑ θα εφαρμοστεί σε κάθε περίπτωση, λόγω και του ασφυκτικού ελέγχου του κλιμακίου της Κομισιόν που θα ελέγχει κάθε μήνα την οικονομική πολιτική.
Σύμφωνα με τον προγραμματισμό που αποφασίστηκε, στο Ecofin του Φεβρουαρίου το ΠΣΑ θα εξεταστεί από την ολομέλεια των Επιτρόπων και θα διατυπώσει εισήγηση προς το Συμβούλιο Υπουργών. Το Ecofin θα εγκρίνει το Πρόγραμμα Σταθερότητας, αλλά ταυτόχρονα η έγκριση θα σημάνει την έναρξη της διαδικασίας της πιο αυστηρής επιτήρησης που γνώρισε ποτέ η χώρα. Κλιμάκιο της Κομισιόν, εγκατεστημένο στο Υπουργείο Οικονομικών, θα ελέγχει την οικονομική πολιτική, την εκτέλεση του προϋπολογισμού, την υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων και, αν διαπιστώνει παρεκκλίσεις, θα παρεμβαίνει.
Η πρώτη έκθεση αξιολόγησης της Κομισιόν θα εκδοθεί τον προσεχή Ιούνιο και θα ακολουθήσουν άλλες δύο εκθέσεις μέχρι το τέλος του 2010, με το περιεχόμενό τους να καθορίζει αποφασιστικά το κόστος δανεισμού της χώρας.
Το ΠΣΑ επιδιώκει τη μείωση του ελλείμματος, με αύξηση του φορολογικού βάρους σταδιακά στην προσεχή τετραετία και λιγότερο, με συρρίκνωση των κρατικών δαπανών. Σύμφωνα με τους στόχους του ΠΣΑ, το έλλειμμα θα υποχωρήσει φέτος στο 8,7% του ΑΕΠ, στο 5,6% το 2011, στο 2,8% το 2012, ενώ για το 2013 προβλέπεται να μειωθεί στο 2%. Προβληματική πορεία θα ακολουθήσει και το δημόσιο χρέος, καθώς θα αυξηθεί φέτος στο 120,4% του ΑΕΠ από 113,4% του ΑΕΠ το 2009, θα αυξηθεί οριακά το 2011 στο 120,6% και θα αρχίσει να υποχωρεί από το 2012 στο 117,7% και στη συνέχεια, το 2013, στο 113,4%.
Η μείωση του χρέους θα υποβοηθηθεί από τα έσοδα από τις αποκρατικοποιήσεις, που εκτιμώνται σε 5,75 δισ. ευρώ στην τριετία, και όπως εξήγησε ο υπουργός θα προέλθουν από μετοχοποιήσεις, μερικές ιδιωτικοποιήσεις ή από πλήρεις ιδιωτικοποιήσεις, όπως επίσης και από την εκμετάλλευση της ακίνητης περιουσίας του Δημοσίου.
Η δημοσιονομική προσαρμογή θα υλοποιηθεί σε περιβάλλον αρνητικών ή χαμηλών ρυθμών ανάπτυξης, που θα αυξήσουν την ανεργία. Για το 2009 ο ρυθμός ανάπτυξης εκτιμάται αρνητικός στο –1,2%, το 2010 θα διαμορφωθεί στο –0,3%, το 2011 θα επανέλθει σε θετική τροχιά με αύξηση 1,5%, το 2012 στο 1,9% και το 2013 στο 2,5%.
Ωστόσο, σημαντική άνοδο θα παρουσιάσει το ποσοστό της ανεργίας, καθώς φέτος θα διαμορφωθεί στο 9,9%, από 9% το 2009, θα αυξηθεί στο 10,5% το 2011, στο ίδιο ποσοστό θα παραμείνει και το 2012, ενώ θα υποχωρήσει στο 10,3% το 2013.
Το φορολογικό πακέτο που περιλαμβάνει το ΠΣΑ είναι επώδυνο για μεγάλες κατηγορίες φορολογουμένων, ενώ όπως προειδοποίησε ο υπουργός Οικονομικών, αν διαπιστωθούν αποκλίσεις από τους στόχους, θα ληφθούν και νέα μέτρα για την αύξηση των εσόδων και τη μείωση των δαπανών.
Επίσης, περιέχει και εναλλακτικό σενάριο, το οποίο προβλέπει μεγαλύτερη ύφεση της οικονομίας για φέτος στο -0,8% από -0,3% και χαμηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης στα επόμενα χρόνια. Συγκεκριμένα, ο ρυθμός μεταβολής του πραγματικού ΑΕΠ για το 2010 προβλέπεται να είναι -0,8%, ενώ η ανάκαμψη για την περίοδο 2011-2013 θα έχει μέσο ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης 1,5%. Ο πληθωρισμός προβλέπεται να είναι ελαφρά χαμηλότερος σε σχέση με το βασικό σενάριο, αντικατοπτρίζοντας το χαμηλότερο επίπεδο συνολικής ζήτησης. Τέλος, το ποσοστό ανεργίας προβλέπεται να φτάσει το 10,2% του εργατικού δυναμικού το 2010 και να ανέλθει στο 11,5% το 2012.
Στα επί μέρους μεγέθη που αφορούν στην πραγματική οικονομία, η τελική εγχώρια ζήτηση αναμένεται να μειωθεί κατά 1,7% το 2010 και να ανακάμψει μεσοπρόθεσμα, αυξάνοντας κατά 1,0% κατά μέσο όρο την περίοδο 2011-13. Οι προβλέψεις αυτές βασίζονται σε αυξημένες δαπάνες ιδιωτικής κατανάλωσης, αυξημένες επενδύσεις και μειωμένη δημόσια κατανάλωση, σύμφωνα με τη δέσμευση για δημοσιονομική εξυγίανση. Ειδικότερα, η ιδιωτική καταναλωτική δαπάνη αναμένεται να μειωθεί κατά 1,0% το 2010 και να αυξηθεί ελαφρά κατά 0,7% κατά μέσο όρο μεσοπρόθεσμα. Σύμφωνα με το ΠΣΑ, η βαθμιαία ανάκαμψη της ιδιωτικής κατανάλωσης αντανακλά την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των καταναλωτών και την περιορισμένη επίδραση που θα έχουν στη συνολική καταναλωτική ζήτηση τα μέτρα πολιτικής που έχουν αναληφθεί, συμπεριλαμβανομένης της εισοδηματικής πολιτικής του δημοσίου τομέα (καθώς η μείωση των επιδομάτων επικεντρώνεται σε υψηλόμισθους, οι οποίοι έχουν χαμηλότερη οριακή ροπή προς κατανάλωση).
Επίσης, οι επενδυτικές συνθήκες αναμένεται να βελτιωθούν σε σύγκριση με το 2009, ως συνέπεια των μέτρων οικονομικής πολιτικής που λαμβάνονται για τη στήριξη της επιχειρηματικής δραστηριότητας και την ενίσχυση της εμπιστοσύνης των επενδυτών. Το 2010, ο ακαθάριστος σχηματισμός παγίου κεφαλαίου αναμένεται να μειωθεί περαιτέρω κατά 1,6%, αντικατοπτρίζοντας τη μείωση των επενδύσεων στον τομέα των κατασκευών κατά 5%, η οποία απορρέει κυρίως από μία πτώση κατά 15,0% στις επενδύσεις σε κατοικίες. Ωστόσο, οι ευνοϊκές συνθήκες σε ό,τι αφορά την ιδιωτική δαπάνη αναμένεται να ενισχύσουν σταδιακά τις επενδύσεις σε εξοπλισμό κατά 1,5% το 2010, και κατά 6,7% κατά μέσο όρο την περίοδο 2011-13. Η ανάκαμψη της επενδυτικής δραστηριότητας θα προέλθει κυρίως από το δημόσιο τομέα, όπου οι πραγματοποιούμενες επενδύσεις αναμένεται να αυξηθούν κατά 6,9% το 2010, σε σύγκριση με τη μείωση κατά 3,4% της αύξησης των επενδύσεων του ιδιωτικού τομέα κατά την ίδια περίοδο.
Ακόμα εκτιμάται ότι η σταδιακή βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας θα οδηγήσει στη μείωση του ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών από 13,8% του ΑΕΠ το 2008 σε 6% του ΑΕΠ το 2013.
Μέτρα πριν την καταιγίδα στο ασφαλιστικό
Το Πρόγραμμα Σταθερότητας προαναγγέλλει μέτρα για το ασφαλιστικό, παρουσιάζοντας τις εξαιρετικά δύσκολες προοπτικές του, λόγω της γήρανσης του πληθυσμού.
Σύμφωνα με τις διαπιστώσεις του ΠΣΑ, λόγω της γήρανσης του πληθυσμού, η δημογραφική δομή αλλάζει ραγδαία και στο πλαίσιο αυτό, το ποσοστό των ατόμων άνω των 64 ετών επί του συνολικού πληθυσμού αναμένεται να αυξηθεί από 19% το 2007 σε 32% το 2060 και η Ελλάδα βρίσκεται αντιμέτωπη με μια σημαντική αύξηση του μακροπρόθεσμου κόστους στις σχετικές δαπάνες (LTC), συνυπολογίζοντας και τις δυσμενείς αρχικές συνθήκες.
Σύμφωνα με τις κοινές προβλέψεις που περιλαμβάνονται στην έρευνα του 2009 για τη γήρανση, οι δημόσιες δαπάνες που σχετίζονται με την ηλικία προβλέπεται να αυξηθούν κατά 15,9 εκατοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ κατά την περίοδο 2007-2060.
Κατά την ίδια περίοδο, οι δημόσιες δαπάνες που συνδέονται με τη γήρανση προβλέπεται να αυξηθούν κατά μέσο όρο κατά περίπου 4: εκατοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ στην ΕΕ –και κατά περισσότερο από 5 ποσοστιαίες μονάδες στη ζώνη Ευρώ.
Οι αριθμοί αυτοί τοποθετούν την Ελλάδα στην ομάδα των εννέα κρατών-μελών με “πολύ σημαντική” αύξηση δημοσίων δαπανών που συνδέονται με τη γήρανση και υπογραμμίζουν την ανάγκη για ουσιαστική μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος.
Οι συνταξιοδοτικές δαπάνες έχουν επανειλημμένα τεκμηριωθεί ως ένας πολύ σημαντικός κίνδυνος για τη μακροπρόθεσμη διατηρησιμότητα των δημόσιων οικονομικών. Με τις σημερινές τάσεις, οι προβλεπόμενες δαπάνες για τις συντάξεις το 2060 αναμένεται να ξεπεράσουν το 24% του ΑΕΠ και το εκτιμώμενο έλλειμμα του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης υπολογίζεται σε άνω του 15% του ΑΕΠ. Αυτή η κατάσταση, αναφέρει το ΠΣΑ, σαφώς δημιουργεί προβλήματα βιωσιμότητας και η ελληνική κυβέρνηση προτίθεται να αντιμετωπίσει το θέμα των συνταξιοδοτικών δαπανών, μέσω δύο ειδών μέτρων:
1. Πολιτικές εξορθολογισμού των δαπανών και αύξησης της βάσης των εσόδων, όπως τα μέτρα που καταπολεμούν τη φοροδιαφυγή στις κοινωνικές εισφορές.
2. Μια θεσμική μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος.
Για τις αλλαγές στο ασφαλιστικό-συνταξιοδοτικό, η κυβέρνηση ξεκίνησε το Νοέμβριο του 2009 μια διαδικασία δημόσιας διαβούλευσης, προκειμένου να συμμετάσχει σε διάλογο με τα ενδιαφερόμενα μέρη σχετικά με το θέμα της μεταρρύθμισης του συνταξιοδοτικού συστήματος, ενώ η Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων θα πρέπει να προετοιμάσει, έως τις 30 Απριλίου 2010, μια συγκεκριμένη και ολοκληρωμένη πρόταση μεταρρύθμισης του συνταξιοδοτικού συστήματος, που θα καλύπτει και τους δύο τύπους μέτρων.
Τα συγκεκριμένα μέτρα που θα υιοθετηθούν έχουν ως σκοπό την αύξηση των πόρων του συστήματος και τη διασφάλιση της μακροπρόθεσμης ενίσχυσης, θέματα που συζητούνται σήμερα στην Επιτροπή των Εμπειρογνωμόνων. Οι προτάσεις της Επιτροπής πρόκειται να συνοδεύονται από μια αναλογιστική μελέτη που θα επιβεβαιώνει τα συμπεράσματά της.
Τα θέματα που ανοίγει η Κυβέρνηση στον κοινωνικό διάλογο, που θα αποτελέσουν και τις βάσεις των αλλαγών, αποσκοπούν στο διαχωρισμό της κοινωνικής ασφάλισης και των λειτουργιών κοινωνικής πρόνοιας του συστήματος, που είναι σήμερα στενά αλληλένδετες, και στην εγγύηση τόσο της παροχής ενός δικτύου κοινωνικής πρόνοιας για τους ηλικιωμένους όσο και του περιορισμού του ελλείμματος του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης.
Στο ΠΣΑ εξηγείται ότι ο πρώτος στόχος θα πρέπει να επιτευχθεί κυρίως με την εισαγωγή μιας μη ανταποδοτικής σύνταξης για τους ηλικιωμένους πολίτες, ενώ ο δεύτερος θα επιτευχθεί κυρίως μέσα από την αποκατάσταση της σχέσης μεταξύ του επιπέδου των συντάξεων και του ύψους των συσσωρευμένων εισφορών κοινωνικής ασφάλισης, καθώς επίσης και μέσω του περιορισμού της εκτεταμένης φοροδιαφυγής στις εισφορές κοινωνικής ασφάλισης.
Τα αντίστοιχα αποτελέσματα θα ποσοτικοποιηθούν στο τέλος της δημόσιας διαβούλευσης. Εκτός αυτού, μια σειρά μεταρρυθμίσεων κυρίως τεχνικού είδους είναι πιθανόν να αυξήσουν την αποτελεσματικότητα του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης (ενοποίηση των κυριότερων ταμείων κοινωνικής ασφάλισης, πλήρης μηχανοργάνωση του συστήματος, κλπ.).
Λαμβάνοντας υπόψη το μέγεθος του προβλήματος, υπάρχει, επίσης, σημαντικό περιθώριο για τη μείωση της συνεισφοράς του κρατικού προϋπολογισμού στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα. Η συμβολή του προϋπολογισμού στο συνταξιοδοτικό σύστημα (συμπεριλαμβανομένων των συντάξεων δημοσίων υπαλλήλων) αυξήθηκε από 8,9 δις ευρώ (4,5% του ΑΕΠ) το 2005 σε 15,8 δις ευρώ (6,6% του ΑΕΠ) το 2009. Το αντίστοιχο ποσοστό στον προϋπολογισμό του 2010 είναι 14,5 δις ευρώ (6,0% του ΑΕΠ).
Οι μειώσεις θα προκύψουν από τον περιορισμό της φοροδιαφυγής των εισφορών κοινωνικής ασφάλισης που οφείλονται σε ήπια εφαρμογή των νόμων, κυρίως στα ταμεία κοινωνικής ασφάλισης των απασχολούμενων στον ιδιωτικό τομέα (ΙΚΑ) και των αυτοαπασχολούμενων (ΟΑΕΕ), καθώς και μέσω του περιορισμού των δαπανών που αφορούν υγειονομική περίθαλψη.
Η καταστολή της φοροδιαφυγής σχετικά με τις εισφορές κοινωνικής ασφάλισης αναμένεται να πραγματοποιηθεί μέσα από την ουσιαστική ενίσχυση του Σώματος Επιθεώρησης Εργασίας, όσον αφορά τόσο το ανθρώπινο δυναμικό όσο και την τεχνική υποδομή, και αναμένεται να οδηγήσει σε αύξηση 7% σε συλλογή των εισφορών κοινωνικής ασφάλισης στους προαναφερθέντες πόρους κοινωνικής ασφάλισης (1 δις ευρώ).
Επίσης, ο περιορισμός των δαπανών υγειονομικής περίθαλψης θα πρέπει να επιτευχθεί κυρίως μέσω της εκ νέου εισαγωγής περιορισμών στον κατάλογο των φαρμάκων που προβλέπονται από τους κλάδους υγείας των ταμείων κοινωνικής ασφάλισης και αναμένεται να φθάσει το ποσό των 300 εκ. ευρώ. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα στοιχεία αυτά αφορούν, κατά πάσα πιθανότητα, υποεκτίμηση του μεγέθους της εξοικονόμησης και η πιο αυστηρή και επιτυχής εφαρμογή των αντίστοιχων μέτρων ενδεχομένως να οδηγήσει σε μείωση των μεταφορών του
προϋπολογισμού προς τα ταμεία κοινωνικής ασφάλισης μέχρι και 2 δις ευρώ (0,8% του ΑΕΠ), εκτιμάται στο ΠΣΑ.
Πιο αναλυτικά, η καταπολέμηση της φοροδιαφυγής των εισφορών κοινωνικής ασφάλισης και ο περιορισμός των δαπανών υγειονομικής περίθαλψης αναμένεται να ενταθεί στα επόμενα δύο χρόνια, με την περαιτέρω ενίσχυση των αντίστοιχων μηχανισμών. Η πρώτη περίπτωση αναμένεται να οδηγήσει σε αύξηση των εισφορών κοινωνικής ασφάλισης σε 2,5 δις ευρώ το 2011 και 4 δις ευρώ το 2012, ενώ η τελευταία αναμένεται να οδηγήσει σε μείωση των δαπανών για τις ανάγκες της υγείας σε 900 εκατ. ευρώ το 2011 και 1,2 δις ευρώ το 2012.
Τα συναρμόδια υπουργεία Οικονομικών και Εργασίας εκτιμούν ότι οι μεταρρυθμίσεις που βρίσκονται σε εξέλιξη στον κλάδο της υγειονομικής ασφάλισης του ταμείου κοινωνικής ασφάλισης των αγροτών (ΟΓΑ) –κυρίως μια αύξηση κατά 1% του αντίστοιχου ποσοστού εισφοράς– είναι πιθανό να οδηγήσουν σε μείωση των πιστώσεων από τον προϋπολογισμό σε αυτό το ταμείο από το 2,6% του ΑΕΠ το 2010 σε 2,0% του ΑΕΠ το 2012. Συνολικά, η επιτυχής εφαρμογή των προαναφερόμενων μέτρων αναμένεται να μειώσει τις μεταφορές πιστώσεων που απαιτούνται από τον κρατικό προϋπολογισμό για το σύστημα συντάξεων από 6,6% του ΑΕΠ το 2009, σε 5,2% με 5,5% του ΑΕΠ το 2012.
