της Σούλας Κορμά
Άρτιο, από κάθε άποψη, ήταν το συνέδριο που είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε στις 14 Φεβρουαρίου, διοργανωτής του οποίου ήταν ο Economist και χορηγός η ING. Το θέμα του, για την κοινωνικοασφαλιστική μεταρρύθμιση στην Ελλάδα, εξαιρετικά επίκαιρο και οι Έλληνες και ξένοι ομιλητές “φώτισαν” ολόπλευρα τις διάφορες πτυχές του.
Koινή συνισταμένη των τοποθετήσεων όλων των ομιλητών η αναγνώριση των προβλημάτων που υφίστανται ανά τον κόσμο τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης. Ειδικότερα, από τους Έλληνες ομιλητές, σχεδόν καθολικά, υποστηρίχθηκε ότι το ασφαλιστικό μας σύστημα νοσεί, ότι βρίσκεται στα όρια της χρεοκοπίας, ότι αποτελεί βασικό παράγοντα αύξησης του δημοσιονομικού ελλείμματος, ότι συντελεί στην αύξηση της κοινωνικής ανασφάλειας, ότι η σημερινή του κατάσταση υποθηκεύει το μέλλον κάθε σημερινού εργαζόμενου και υπονομεύει κάθε προσπάθεια για ανταγωνιστικότητα, ανάπτυξη και κοινωνική συνοχή.
Το ζητούμενο είναι πρόδηλο: η εξασφάλιση της βιωσιμότητας του συστήματος και η αποφυγή δυσβάστακτης δημοσιονομικής επιβάρυνσης, που θα αποστερήσει πολύτιμους πόρους από άλλους τομείς (παιδεία, πολιτισμό, κ.λπ.).
Τα αίτια του προβλήματος ή άλλως πως της κρίσης που αντιμετωπίζει εδώ και χρόνια το ελληνικό σύστημα κοινωνικής ασφάλισης πολλά: η πληθώρα ασφαλιστικών φορέων, γεγονός που συνεπάγεται πλείστες δυσλειτουργίες, αυξημένες διοικητικές και λειτουργικές δαπάνες, ελλιπή έλεγχο και εποπτεία από την Πολιτεία. η εισφοροδιαφυγή –δεκαπλάσια του ευρωπαϊκού μέσου όρου, τη χαρακτήρισε ο κ. Μητρόπουλος. η διαχρονική κακοδιαχείριση των αποθεματικών των Ταμείων και η μη αποδοτική αξιοποίηση της κινητής και ακίνητης περιουσίας τους. η ασυνέπεια του κράτους ως προς τις θεσμοθετημένες υποχρεώσεις του. οι διαδοχικές απαλλαγές πολλών επιχειρήσεων από την καταβολή εισφορών. η αδήλωτη-ανασφάλιστη ή μαύρη εργασία, οι ελαστικές μορφές απασχόλησης που αποστερούν από το σύστημα πολύτιμους πόρους, κ.ο.κ., αλλά και η δημογραφική ανισορροπία, που από όλους χαρακτηρίστηκε μείζον πρόβλημα.
Εστιάζουμε σε κάποιες χαρακτηριστικές τοποθετήσεις των ομιλητών, αναφορικά με τα αίτια του προβλήματος και τους προτεινόμενους τρόπους αντιμετώπισής του.
Η κα Φάνη Πάλλη-Πετραλιά, διατυπώνοντας τις βασικές κατευθύνσεις της επικείμενης ασφαλιστικής μεταρρύθμισης, υπογράμμισε ότι η Κυβέρνηση προχωρά σε ένα «ορθολογικό, κοινωνικά δίκαιο και βιώσιμο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, που θα υποστηρίξει στην πράξη την ουσία του δημόσιου, καθολικού, υποχρεωτικού και αναδιανεμητικού χαρακτήρα του».
Ο κ. Γκαργκάνας, προειδοποιώντας για «σοβαρές οικονομικές συνέπειες» εάν δεν επιτευχθεί σύντομα μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού συστήματος, μίλησε για την ανάγκη συνολικής στρατηγικής, προτείνοντας την εφαρμογή μέτρων όπως η παράταση της ηλικίας συνταξιοδότησης οικειοθελώς, η ευελιξία χρόνου εργασίας, η στήριξη των εργαζόμενων οικογενειών και η επιτάχυνση διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων στην ελληνική αγορά εργασίας.
Η κα Δαμανάκη, εγείροντας θέμα πολιτικής επιλογής, διαμήνυσε ότι «Εμείς υπερασπιζόμαστε την ασφάλιση ως δημόσια υποχρέωση». Η βουλευτής του ΠΑΣΟΚ, μάλιστα, επισήμανε τον κίνδυνο για ολική κατάρρευση του συστήματος, κάνοντας λόγο για πρωτοφανή εισφοροδιαφυγή και εισφοροαποφυγή, και τεράστια λειτουργικά προβλήματα. Ο κ. Στρατούλης ανέδειξε από την πλευρά του ως σημείο-κλειδί για την αντιμετώπιση του προβλήματος την ενίσχυση της δημόσιας χρηματοδότησης, ενώ ο κ. Παπασπύρος εξέφρασε την πεποίθηση ότι «οι πολιτικές που ακολουθούνται στον τομέα της κοινωνικής ασφάλισης οδηγούν σε πολιτική, κοινωνική και οικονομική χρεοκοπία, σε σύντομους χρονικούς κύκλους», υποστηρίζοντας παράλληλα ότι τα συνδικάτα και οι υπόλοιποι κοινωνικοί εταίροι ουσιαστικά αποκλείστηκαν από το διάλογο, ενόψει των αλλαγών στο ασφαλιστικό σύστημα.
Ο κ. Αναλυτής πρόταξε ως απαντήσεις στις αδυναμίες του ασφαλιστικού συστήματος τον περιορισμό του αριθμού των ασφαλιστικών ταμείων, την αναδιάταξη των βαρέων και ανθυγιεινών επαγγελμάτων και την αποθάρρυνση της πρόωρης συνταξιοδότησης. Εξέφρασε την άποψη ότι οι ανάγκες της κοινωνικής ασφάλισης πρέπει να αντιμετωπιστούν συνθετικά, ως βασικό αναπτυξιακό θέμα. Σύμφωνα, μάλιστα, με σχετική αναφορά του, το σημερινό κόστος των συντάξεων ανέρχεται στο 12,5% του ΑΕΠ, ενώ σε 30 χρόνια θα αγγίξει το 24%.
Την εκτίμηση ότι μέσω της «αποδυνάμωσης του κράτους» προκαλείται συρρίκνωση των εργασιακών δικαιωμάτων και των παροχών εξέφρασε από την πλευρά του ο καθηγητής κ. Μητρόπουλος, τονίζοντας ότι «το πολύπτυχο κοινωνικό κράτος, προϊόντος του χρόνου, υποβαθμίζεται και συρρικνώνεται, σύμφωνα με τα δόγματα της νεοφιλελεύθερης απόκλισης της κλασικής οικονομικής θεωρίας». Επισήμανε επίσης ότι «πρέπει να απαντήσουμε στο υπαρκτικό ερώτημα που θέτουν οι καιροί: εξακολουθεί να υφίσταται και τώρα, πιο επιτακτικά από ποτέ άλλοτε, η ανάγκη ύπαρξης κοινωνικού κράτους; Αν ναι, τότε ας ανασχεδιάσουμε τη φύση του, το περιεχόμενό του, τους πόρους του, τη βιωσιμότητά του, βάσει αυτής της κυρίαρχης πολιτικής και ιδεολογικής επιλογής».
Δομική εξυγίανση με βάση κοινά αποδεκτές αρχές ζήτησε κατά την εισήγησή του ο κ. Μίχαλος, λέγοντας χαρακτηριστικά: «Εάν θέλουμε η χώρα μας να διατηρήσει ένα δίκαιο δημόσιο αναδιανεμητικό σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, θα πρέπει να συμφωνήσουμε στην αδιαπραγμάτευτη και καθολική εφαρμογή των αρχών της αναλογικότητας, της ισονομίας, της αλληλεγγύης, χωρίς εκπτώσεις, χωρίς ειδικά προνόμια και εξαιρέσεις. Έτσι, θα πρέπει σταδιακά όλοι οι ασφαλισμένοι εργαζόμενοι να προσαρμοστούν στο να πληρώνουν οι ίδιοι τις εισφορές τους και όχι αυτές να πληρώνονται από το εισόδημα των άλλων. Με την ίδια λογική, να ισχύει και το ίδιο όριο συνταξιοδότησης και όλοι να έχουν το ίδιο ποσοστό αναπλήρωσης».
Ο κ. Κυριαζής στηλίτευσε την πολιτικοποίηση του ζητήματος, η οποία αποτελεί, όπως είπε, «το μεγαλύτερο εμπόδιο» και «απομακρύνει από την ευρεία κοινωνική συναίνεση». Σύμφωνα με τον Αντιπρόεδρο του ΣΕΒ «δεν υπάρχει μία λύση του ασφαλιστικού. το ασφαλιστικό θα είναι διαρκώς ανοιχτό και θα εξελίσσεται καθώς περνάνε οι δεκαετίες, γιατί εξελίσσονται τα ίδια τα βασικά δεδομένα».
Την ανάγκη προσαρμογής του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης στις μεταβολές των οικονομικών και κοινωνικών δεδομένων επεσήμανε, μεταξύ άλλων, ο κ. Μέργος. Είπε χαρακτηριστικά: «Το σύστημα δεν μπορεί να είναι ούτε στατικό ούτε δογματικό και πρέπει να λαμβάνει υπόψη την αύξηση του προσδόκιμου ζωής, τη μεγάλη τεχνολογική αλλαγή, τη μετανάστευση, την παγκοσμιοποίηση και τις μακροοικονομικές επιπτώσεις της κοινωνικής ασφάλισης».
Αναφορικά με τις δαπάνες υγείας, αυτό που υπονομεύει τη βιωσιμότητα του συστήματος δεν είναι αυτή καθαυτή η αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης, αλλά το πώς τη διαχειριζόμαστε, υποστήριξε η κα Χατζηανδρέου, προσθέτοντας ότι η πραγματική απειλή είναι η έλλειψη πολιτικών πρόληψης και η ανεπάρκεια στη διαχείριση των χρόνιων νοσημάτων. «Αυτό που έχει αποδειχθεί», τόνισε χαρακτηριστικά, «είναι ότι αν συμπιέσουμε τη νοσηρότητα, δηλ. αυξήσουμε την ποσότητα της ζωής αλλά και την ποιότητα, η αύξηση του ορίου ηλικίας δεν είναι πραγματική απειλή για τα συστήματα υγείας».
Μιλώντας για τη χώρα μας, εμφανίστηκε ιδιαίτερα απαισιόδοξη, αφού σύμφωνα με το τελευταίο ευρωβαρόμετρο (Δεκέμβριος 2007), οι Έλληνες κατατάσσονται “στο κόκκινο” αναφορικά με κύριους παράγοντες κινδύνου για αυξημένη νοσηρότητα (κάπνισμα, σωματικό βάρος, φυσική δραστηριότητα, υγιεινή διατροφή, ρύπανση). Η κα Χατζηανδρέου, μάλιστα, έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου βασιζόμενη σε αποτελέσματα πρόσφατης έρευνας, σύμφωνα με τα οποία η χώρα μας έχει μία από τις χειρότερες επιδόσεις ως προς το ποσοστό θνησιμότητας που μπορεί να αποφευχθεί, χάρη σε ένα σωστό σύστημα υγείας, που εστιάζει στην πρόληψη και επιτελεί σωστά το θεραπευτικό έργο.
Από τις τοποθετήσεις των ξένων ομιλητών επιλέγουμε κάποια χαρακτηριστικά αποσπάσματα, όπως εκείνο του κ. Vignon, ο οποίος, απολύτως ρεαλιστικά, επισήμανε την περιορισμένη –έως ανύπαρ-
κτη– δυνατότητα παρέμβασης της Ε.Ε. στον τομέα της κοινωνικής ασφάλισης στα κράτη-μέλη. «Απαιτείται ομοφωνία των κρατών για τη λήψη αποφάσεων, γεγονός που πρακτικά σημαίνει ότι δεν μπορεί να γίνει τίποτα», είπε χαρακτηριστικά. Επίσης, σημείωσε ότι σε ευρωπαϊκό επίπεδο απευθύνεται «έκκληση για ένα νέο κοινωνικό όραμα» και υποστήριξε ότι για μια ισχυρή μεταρρύθμιση απαιτείται «πρόσβαση στις ευκαιρίες και κοινωνική αλληλεγγύη, η οποία αποτελεί την “κόλλα” για την αποδοχή των μεταρρυθμίσεων».
Ο κ. Kliphuis, επικαλούμενος τη διεθνή εμπειρία της ING στη διαχείριση συνταξιοδοτικών ταμείων, αναφέρθηκε στο τι είναι σημαντικό για τις ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρίες. έπογράμμισε, μεταξύ άλλων, ότι «πρέπει να υπάρχει συνεπής και μακροπρόθεσμη πολιτική υποστήριξη, να μην υπάρχει πολιτικός οπορτουνισμός». Επισήμανε, επίσης, τη σημασία ύπαρξης ενός συνεπούς νομικού πλαισίου, με πολύ αυστηρούς κανονισμούς, «που είναι απαραίτητοι, ώστε να διασφαλιστεί ότι ο ιδιωτικός τομέας θα σέβεται και τις δημόσιες ανάγκες». Χαρακτηριστική και η παρατήρηση του κ. Den Boer, ότι «η διαφάνεια και ο επαγγελματισμός είναι βασική ανάγκη για να ξεπεράσουμε τα πολιτικά εμπόδια που υπάρχουν. Και είναι επίσης κρίσιμης σημασίας για την εφαρμογή λύσεων, οποιουδήποτε βεληνεκούς».
Ο κ. R. Vanne, αναφερόμενος στο ασφαλιστικό σύστημα της χώρας του, υπογράμμισε ότι στη Φιλανδία «δεν υπάρχει “οροφή” για τις εισφορές και τις συντάξεις. Το σύστημα είναι απόλυτα αναλογικό προς τα εισοδήματα». Τόνισε επίσης ότι προηγείται πάντα «γύρος διαπραγματεύσεων και ουσιαστικού διαλόγου μεταξύ όλων των κοινωνικών εταίρων» και ότι «υπάρχει κλίμα αμοιβαίας εμπιστοσύνης, γι’ αυτό δεν υπήρξαν ποτέ απεργίες από τα συνδικάτα».
Παίρνοντας αφορμή από αυτήν ακριβώς την αναφορά του κ. Vanne, περί κλίματος αμοιβαίας εμπιστοσύνης και ουσιαστικού διαλόγου στη χώρα του, δεν μπορούμε παρά να αναρωτηθούμε: τι διάλογος έχει γίνει στη χώρα μας, διαχρονικά, για το μείζον ζήτημα του ασφαλιστικού;
Σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στη μακρινή χώρα του Βορρά, εμείς, όλα αυτά τα χρόνια που συζητιέται το πρόβλημα, έχουμε γίνει θεατές μιας στείρας άρνησης, εκπορευόμενης συχνά από μικροκομματικά, συντεχνιακά ή παραταξιακά συμφέροντα, αλλά και παρασκηνιακών διαβουλεύσεων-πιέσεων. Έχουμε γίνει θεατές φαινομένων κακοδιαχείρισης των αποθεματικών των Ταμείων (βλ. ομόλογα), αλλά και ακροατές ξεχωριστών …μονολόγων.
Όσο και αν κάποιοι δεν θέλουν να το παραδεχτούν, το αναδιανεμητικό σύστημα, όπως μέχρι σήμερα το γνωρίζαμε, είναι σχεδόν αδύνατο να λειτουργήσει στο μέλλον. Με επιδερμικές-ανώδυνες λύσεις και με μέτρα που αντιμετωπίζουν τις συνέπειες αντί για τα αίτια, το πρόβλημα του ασφαλιστικού δεν επιλύεται.
Αντί, λοιπόν, να κάνουμε ό,τι η …στρουθοκάμηλος, ας συνειδητοποιήσουμε ότι ευθύνη δεν φέρουν αποκλειστικά και μόνο οι εκάστοτε κυβερνώντες –όπως συχνά αρεσκόμαστε να υποστηρίζουμε. Δεν καλούμαστε ως Έλληνες να …ανακαλύψουμε τον τροχό, πόσο μάλλον όταν χώρες τις οποίες θεωρούμε ότι είναι “πίσω” από μας, όπως η Τουρκία και διάφορα βαλκανικά κράτη, έχουν υιοθετήσει ήδη το λεγόμενο σύστημα των τριών πυλώνων.
Δυστυχώς, δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι ο θεσμός των Επαγγελματικών Ταμείων στη χώρα μας, αν και καθιερώθηκε από το νόμο Ρέππα το 2002, δεν έχει αναπτυχθεί μέχρι σήμερα ικανοποιητικά. Απουσιάζουν τα φορολογικά κίνητρα –και όχι μόνο–, όπως απουσιάζει επίσης και η διάθεση της Πολιτείας, για ευνόητους λόγους, να στηρίξει ουσιαστικά τη συμμετοχή της ιδιωτικής ασφάλισης στην αντιμετώπιση του προβλήματος, η οποία και θέλει και μπορεί να παίξει συμπληρωματικό ρόλο.
Oι ομιλητές
O Πρόεδρος του Συνεδρίου και Σύμβουλος Έκδοσης του Economist, κ. J. Andrews. ο CEO της ING στην Ελλάδα, κ. C. Den Boer. η έπουργός Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας, κα Φ. Πάλλη-Πετραλιά. ο Διοικητής της ΤτΕ, κ. Ν. Γκαργκάνας. ο επικεφαλής κοινωνικής προστασίας της ΓΔ Απασχόλησης, Κοινωνικών έποθέσεων & Ίσων Ευκαιριών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, κ. J. Vignon. ο Δ/ντής Ανάπτυξης του Συστήματος Συνταξιοδότησης της Φιλανδίας, κ. R. Vanne. η βουλευτής του ΠΑΣΟΚ κα Μ. Δαμανάκη. το μέλος της Πολιτικής Γραμματείας του ΣΥ.ΡΙΖ.Α., κ. Δ. Στρατούλης. ο Πρόεδρος του Ελληνικού Δικτύου για την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη, κ. Ν. Αναλυτής. ο καθηγητής Εργατικού Δικαίου, κ. Α. Μητρόπουλος. ο Πρόεδρος του ΕΒΕΑ, κ. Κ. Μίχαλος. ο Πρόεδρος της ΑΔΕΔέ, κ. Σπ. Παπασπύρος. ο Αντιπρόεδρος του ΣΕΒ, κ. Χ. Κυριαζής. η κα Εύη Χατζηανδρέου, Director, Health and Healthcare, Rand Europe. o Διοικητής του ΙΚΑ-ΕΤΕΑΜ, καθηγητής κ. Γ. Μέργος. ο Δ/νων Σύμβουλος της ING Insurance Κεντρικής Ευρώπης, κ. Τ. Kliphuis. η αναλογίστρια της Groupama Φοίνιξ, κα Β. Κωστάκη και ο έπουργός Κοινωνικών έποθέσεων και Εργασίας, της Ολλανδίας, κ. Jan Piet Hein Donner.
