Της Δήμητρας Καζάντζα
Δραματικές οι διαπιστώσεις από την ημερίδα που διοργάνωσε, στις 15 Μαρτίου, το Υπουργείο Οικονομίας, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Καταναλωτή, και θέμα την Υπερχρέωση των νοικοκυριών και τις Πολιτικές Πρόληψης & Απεγκλωβισμού.
Και γίνονται ακόμα πιο δραματικές, αν σκεφτεί κανείς ότι η εικόνα που παρουσιάζουν σήμερα χιλιάδες ελληνικά νοικοκυριά είναι η εικόνα και του ίδιου του ελληνικού κράτους.
Και στις δύο περιπτώσεις έχουμε εντυπωσιακή αύξηση του δανεισμού τα τελευταία χρόνια. Δυστυχώς, όμως, τα χρήματα που δανειστήκαμε δεν κατευθύνθηκαν σε παραγωγικές δραστηριότητες. Αντίθετα, και ειδικά όσον αφορά τα νοικοκυριά που μας ενδιαφέρουν εδώ, οι πιστώσεις αφορούσαν καταναλωτικά δάνεια και πιστωτικές κάρτες, τα οποία δόθηκαν στους Έλληνες καταναλωτές με εξαιρετικά δυσμενείς όρους –τόσο δυσμενείς (αναλογικά πάντα) όσο και τα επιτόκια με τα οποία δανείζεται σήμερα το ελληνικό κράτος!
Χρεωμένο, λοιπόν, το κράτος, χρεωμένοι και οι πολίτες του.
Γι’ αυτούς τους υπερχρεωμένους πολίτες πραγματοποιήθηκε η συγκεκριμένη ημερίδα, με σκοπό την ανάπτυξη προβληματισμών και την προώθηση λύσεων, αφού όπως αναφέρθηκε η υπερχρέωση αποτελεί ένα πρόβλημα που αρχίζει να λαμβάνει διαστάσεις μάστιγας.
Εκτός της αρμόδιας Υπουργού, κας Λούκας Κατσέλη, και του Γενικού Γραμματέα Καταναλωτή, κ. Δ. Σπυράκου, που ήταν και οι οικοδεσπότες, είχαν προσκληθεί και μίλησαν ακαδημαϊκοί από την Ελλάδα και το εξωτερικό, εκπρόσωποι τραπεζών, καταναλωτικών οργανώσεων και διεθνών φορέων που δραστηριοποιούνται στην πρόληψη και αντιμετώπιση της υπερχρέωσης, ενώ χαιρέτισαν εκπρόσωποι των πολιτικών κομμάτων και της ΤτΕ.
Μετά τις τοποθετήσεις της κας Υπουργού, για τις πρωτοβουλίες και τις δράσεις που προτίθεται να αναλάβει το Υπουργείο, και τους χαιρετισμούς των εκπροσώπων των κομμάτων –οι οποίοι κατά την προσφιλή συνήθειά τους έρχονται νωρίς για να τους ακούσουν όλοι, αλλά φεύγουν και νωρίς για μην ακούσουν κανέναν– η ημερίδα διαρθρώθηκε σε τρεις άξονες-ενότητες.
Η πρώτη είχε να κάνει με το αν η προστασία από την υπερχρέωση είναι απειλή ή ευκαιρία για την ασφάλεια των τραπεζών. Η δεύτερη, αν η ρύθμιση των χρεών και η διέξοδος από την υπερχρέωση αποτελεί δεύτερη ευκαιρία στους υπερχρεωμένους και η τρίτη ήταν μια ευκαιρία για τα δίκτυα παροχής συμβουλών και πρόληψης της υπερχρέωσης να παρουσιάσουν τις θέσεις τους και τη δουλειά τους.
Τα συμπεράσματα και οι διαπιστώσεις τραγικά ενδιαφέρουσες, όπως προκύπτει από τα στοιχεία που έδωσε η Υπουργός αλλά και από την έρευνα της ΚΑΠΑ research, που διεξήχθη για λογαριασμό της Γενικής Γραμματείας Καταναλωτή, μεταξύ 4-8 Μαρτίου, πανελλαδικά, σε 2.085 άτομα, άνδρες και γυναίκες άνω των 18 χρονών.
117 δις σε δάνεια και κάρτες
Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρέθεσε η κα Λ. Κατσέλη, οι χορηγήσεις προς τα νοικοκυριά ανήλθαν από 24 δισ. το 2001 σε 117 δισ. το 2008! Η καταναλωτική πίστη, μετά την απελευθέρωσή της, από τα 12 δισ. το 2003 ανήλθε σε 36 δισ. το 2008.
Ο δανεισμός που αφορά καταναλωτικά δάνεια και πιστωτικές κάρτες σε ποσοστό του ΑΕΠ είναι ο μεγαλύτερος από όλες τις άλλες χώρες της ευρωζώνης.
Ειδικότερα, το υπόλοιπο της καταναλωτικής πίστης ανερχόταν το 2008 σε 15,1% επί του ΑΕΠ, έναντι μονοψηφίου ποσοστού στις άλλες μεγάλες χώρες της ευρωζώνης και 14,8% στο Ηνωμένο Βασίλειο. Αυτό, μάλιστα, παρά το γεγονός ότι ο μέσος όρος των συνολικών χορηγήσεων βρίσκεται μάλλον κάτω από το μέσο όρο της ευρωζώνης. Ο δείκτης της καταναλωτικής πίστης προς την κατανάλωση ήταν το 2008 ομοίως ο υψηλότερος στην ευρωζώνη σε ποσοστό 21% (από 9,8% το 2001).
Υπερχρεωμένο το 60,8% των νοικοκυριών
Σύμφωνα με στοιχεία της έρευνας, το 60,8% των ελληνικών νοικοκυριών είναι υπερχρεωμένο στις τράπεζες για δάνεια ή κάρτες. Το 61,9% αυτών των νοικοκυριών πρέπει να καταβάλει το 40% του μηνιαίου εισοδήματός του για να πληρώσει τη δόση των δανείων και των πιστωτικών καρτών του. Το 18,5% πρέπει να καταβάλει το 41%-60% του μηνιαίου εισοδήματός του, ενώ το 16% πάνω από το 60%. Αν και το 62,1% δήλωσε ότι το εναπομένον εισόδημά του αρκεί για να ζήσει, δεν είναι πολύ σίγουροι κατά πόσο θα μπορούν να είναι συνεπείς στην εξυπηρέτηση των δανείων τους τους επόμενους 12 μήνες. Πιο συγκεκριμένα, το 32,8% απάντησε «Καθόλου πιθανό» και το 33,2% «όχι τόσο πιθανό».
Το 51,3% έχει πάρει στεγαστικό δάνειο. Από αυτούς το 18,6% έχουν πάρει στεγαστικό δάνειο που υπερβαίνει το 80% της αξίας του ακινήτου, για το 27,4% το δάνειο φτάνει το 60%-80% της αξίας του ακινήτου, ενώ το 49,9% δηλώνει ότι είναι μικρότερο από το 60% της αξίας του ακινήτου.
Το εξαιρετικά ενδιαφέρον εύρημα της έρευνας είναι ότι το 69% παραδέχεται ότι έκανε εσφαλμένες εκτιμήσεις για τις δυνατότητες δανεισμού που είχε –αντίστοιχη βέβαια ανάληψη ευθύνης από τις τράπεζες για τις πρακτικές που ακολούθησαν και εξακολουθούν να ακολουθούν για να τους προσεγγίσουν δεν είδαμε.
Οι αιτίες του προβλήματος
Οι αιτίες της υπερχρέωσης εντοπίστηκαν στην έλλειψη σωστής ενημέρωσης των καταναλωτών, στην ανυπαρξία θεσμών που θα τους παρείχαν συμβουλευτική υποστήριξη και θα προήγαγαν τον υπεύθυνο δανεισμό, στην έλλειψη μέτρων πρόληψης για την υπερχρέωση, στα ακριβά επιτόκια (ιδίως προς τα χαμηλά κοινωνικά στρώματα), στις επιθετικές πρακτικές προώθησης των πιστώσεων, στις παραπλανητικές διαφημίσεις, αλλά και στην αδιαφάνεια και τον ανεπαρκή ανταγωνισμό που σημειώθηκαν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας.
Δράσεις και πρωτοβουλίες απαιτούνται άμεσα. Κυρίως γιατί, η οικονομική κρίση, υπεύθυνη δια πάσα νόσο τον τελευταίο καιρό, έχει συμβάλει σε σημαντικό βαθμό στην όλο και μεγαλύτερη αδυναμία εξυπηρέτησης των δανείων (βλέπε ανεργία). Πόσο γρήγορα, όμως, αυτές οι δράσεις θα δρομολογηθούν σε τούτη τη χώρα που αρέσκεται στο διάλογο αλλά αναλώνεται σε μονόλογους, που αδυνατεί να αναλάβει ευθύνες και υποχωρεί στις αντιδράσεις ομάδων και συντεχνιών, αλλά προωθεί χωρίς διάλογο μέτρα δυσβάστακτα για τον απλό κόσμο;
Δράσεις & πρωτοβουλίες
Το σχέδιο νόμου για τη ρύθμιση των χρεών υπερχρεωμένων φυσικών προσώπων, αφού προκάλεσε τις αντιδράσεις των τραπεζών, βασικό επιχείρημα των οποίων είναι ο ηθικός κίνδυνος που αυτό (το σχ.ν.) κρύβει, αναμένει τη γνωμοδότηση-έγκριση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας για να προχωρήσει.
Η ΥΠΟΙΑΝ ανακοίνωσε και επιπλέον δράσεις που αφορούν: ανάπτυξη, μέσω ΕΣΠΑ, ενός πανελλαδικού δικτύου για την παροχή δωρεάν συμβουλών και πληροφόρησης στους καταναλωτές σε θέματα διαχείρισης των χρεών. ριζική συμπλήρωση των διατάξεων του υφιστάμενου νόμου (3758/2009), για προστασία των υπερχρεωμένων οφειλετών από αθέμιτες εισπρακτικές μεθοδεύσεις. ενσωμάτωση της κοινοτικής οδηγίας για την καταναλωτική πίστη, η οποία θα συνεισφέρει καίρια στην ενίσχυση της ενημέρωσης και πληροφόρησης των καταναλωτών σχετικά με τα οικονομικά στοιχεία της πίστωσης και τους κινδύνους, καθώς και σχέδιο νόμου για τη διαφάνεια στις τραπεζικές συναλλαγές.
Crash test
Η συγκεκριμένη ημερίδα ήταν ένα είδος crash test για το πόσο εύκολα ή δύσκολα θα μπορέσουν να προωθηθούν όλα αυτά. Οι καταναλωτικές οργανώσεις φαίνεται να στηρίζουν την Υπουργό. Συμβαίνει το ίδιο, όμως, με τις τράπεζες; Η αίσθηση που μας δημιουργήθηκε είναι πως όχι. Τα δύο τραπεζικά στελέχη που μίλησαν στην ημερίδα, οι κ.κ. Μ. Μωυσής, με την ιδιότητα του Γεν. Δ/ντή Λιανικής Τραπεζικής της ΕΤΕ, και ο κ. Χρ. Γκόρτσος, Γενικός Γραμματέας της Ελληνικής Ένωσης Τραπεζών, κινήθηκαν σε μάλλον αντίθετες κατευθύνσεις.
Ο κ. Γκόρτσος, αν και συμφώνησε στην ανάγκη πρόληψης και εκπαίδευσης, κατέθεσε έντονους προβληματισμούς και επεσήμανε πολλές δυσχέρειες όσον αφορά το σχέδιο νόμου.
Ο κ. Μωυσής ήταν πιο διαλλακτικός, διαπιστώνοντας ευκαιρίες τόσο για τις τράπεζες όσο και για την οικονομία από τη ρύθμιση των χρεών. Επισήμανε, παράλληλα, και θέλουμε να σταθούμε σ’ αυτό, το ρόλο που ήδη παίζει και μπορεί ακόμα περαιτέρω να παίξει η ιδιωτική ασφάλιση στην κατεύθυνση της προστασίας του δανειολήπτη (ασφάλιση του δανείου για θάνατο, ΜΟΑ, ανεργία) –με την ιδιότητα πλέον του Δ/ντος Συμβούλου της Εθνικής Ασφαλιστικής θα έχει άραγε τη δυνατότητα να προωθήσει περαιτέρω τέτοιου είδους δικλίδες ασφαλείας; Ίδωμεν.
Συμπεράσματα
Η υπερχρέωση των νοικοκυριών είναι μια μάστιγα που πρέπει να αντιμετωπιστεί. Αυτό είναι το ένα σκέλος του προβλήματος και η ευρωπαϊκή εμπειρία, όπως ειπώθηκε, είναι πλούσια και μπορεί να βοηθήσει. Το άλλο είναι πως, καθώς η οικονομική κατάσταση επιδεινώνεται, πρέπει και ως κράτος και ως πολίτες να αλλάξουμε νοοτροπία, να επανεξετάσουμε τις προτεραιότητές μας, κάνοντας θυσίες και εκπτώσεις στην …καλοπέρασή μας και κατευθύνοντας τον όποιο δανεισμό μας σε πιο παραγωγικούς τομείς. Προς αυτή την κατεύθυνση το κράτος και οι ταγοίς του πρέπει να δώσουν το καλό παράδειγμα. Είναι αίτημα όλο και πιο επιτακτικό της κοινωνίας πλέον. Εκείνοι που καλούνται να το κάνουν πράξη άκουσαν τίποτα;
