Των Uwe Schindler, Munich RE Senior Underwriter & Sabrina Kirschner, Junior Underwriter, Munich RE Casualty Facultative
Ευκαιρίες και κίνδυνοι για τις ασφαλιστικές εταιρείες άπό την εφαρμογή της Οδηγίας 2004/35/EC περί Περιβαλλοντικής Ευθύνης
Με τη νέα Οδηγία της ΕΕ περί Περιβαλλοντικής Ευθύνης, εισάγεται η έννοια της ευρείας ευθύνης για την πρόκληση ζημιάς στη φύση και ορίζονται ελάχιστα πρότυπα πρόληψης περιβαλλοντικής ζημίας και αποκατάστασης του φυσικού περιβάλλοντος μετά από περιβαλλοντική ζημία. Η Οδηγία καλύπτει ζημία, προκαλούμενη από επαγγελματικές δραστηριότητες, στο έδαφος, τα ύδατα, τα προστατευόμενα είδη και τους φυσικούς οικοτόπους. Η νέα Οδηγία ισχύει για όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Όπως απαιτείται από την ΕΕ, σχεδόν όλες οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν μεταγράψει το αντικείμενο της Οδηγίας 2004/35/EΚ στο εθνικό εσωτερικό δίκαιο. Για παράδειγμα, στην Ελλάδα το 2009 υπεγράφη ένα Προεδρικό Διάταγμα για την ενσωμάτωση της οδηγίας στο ελληνικό εθνικό δίκαιο. Συνεπώς, οι ελληνικές ασφαλιστικές εταιρείες είναι υπό αυξημένη πίεση να ενεργήσουν γρήγορα.
Τι προβλέπει η Οδηγία
Στόχος της Περιβαλλοντικής Οδηγίας είναι η πρόληψη και αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας. Η Οδηγία δεν επηρεάζει απαιτήσεις για αποζημίωση από αστική ευθύνη. Αποκλειστικό αντικείμενο της νέας Οδηγίας είναι η ευθύνη του φορέα εκμετάλλευσης κατά το δημόσιο δίκαιο. Σύμφωνα με την Οδηγία, κάθε φορέας που προκαλεί ζημία στο περιβάλλον φέρει την ευθύνη για τη ζημία αυτή (η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει»). Η βασική αρχή έχει ως εξής: Μία εταιρεία που προκαλεί περιβαλλοντική ζημία ή άμεσο κίνδυνο ανάλογης ζημίας θα πρέπει, κατ’ αρχήν, να επωμίζεται το κόστος των απαραίτητων μέτρων πρόληψης ή αποκατάστασης. Περιπτώσεις περιβαλλοντικής ζημίας που επήλθαν προ της έναρξης ισχύος της Οδηγίας δεν καλύπτονται από την Οδηγία.
Η Οδηγία είναι εφαρμόσιμη γιατί χορηγεί στις ενώσεις το δικαίωμα να ξεκινήσουν νομικές διαδικασίες. Αυτό σημαίνει ότι εκτός από τους ιδιώτες, πλέον και μη κυβερνητικές οργανώσεις, όπως ομάδες περιβαλλοντικής προστασίας, μπορούν να απαιτήσουν από τις αρχές να παρέμβουν και να ελέγξουν περιβαλλοντική ζημία. Επιπλέον, είναι πλέον δυνατή η προσβολή αποφάσεων των κυβερνητικών αρχών ενώπιον δικαστηρίων. Μέτρα αποκατάστασης στην τοποθεσία της ζημίας (πρωτογενής αποκατάσταση) και αντισταθμιστικά μέτρα σε άλλες τοποθεσίες (συμπληρωματική αποκατάσταση) είναι επιτρεπτά. Καθώς ενδέχεται να απαιτηθεί πολύς χρόνος έως ότου επανέλθει η αρχική κατάσταση, απαιτούνται μέτρα για την αντιστάθμιση των προσωρινών αυτών απωλειών (αντισταθμιστική αποκατάσταση).
Η ευθύνη για περιβαλλοντικές ζημίες δεν περιορίζεται μόνο σε περιοχές χλωρίδας, πανίδας και οικοτόπων, αλλά και σε περιοχές που υπόκεινται στην Οδηγία για τα άγρια πτηνά και σε εθνικά πάρκα. Σε κάθε περίπτωση, στην πράξη αυτές είναι οι περιοχές που θα πληγούν, καθώς τα κράτη μέλη πρέπει να κηρύξουν όλες τις περιοχές στις οποίες απαντώνται οικότοποι και είδη που καλύπτονται από την Οδηγία περί χλωρίδας, πανίδας και οικοτόπων και την οδηγία περί άγριων πτηνών, ως περιοχές προστασίας χλωρίδας, πανίδας και οικοτόπων και περιοχές προστασίας άγριων πτηνών.
Μέχρι στιγμής, το 11,9% (μέσος όρος ΕΕ: 11,1%) της ελληνικής επικράτειας έχει κηρυχθεί ως Περιοχές Ειδικής Προστασίας σύμφωνα με την Οδηγία περί Άγριων Πτηνών και το 16,3% (μέσος όρος ΕΕ: 13,6%) ως Τόποι Κοινοτικής Σημασίας, σύμφωνα με την κατευθυντήρια οδηγία περί χλωρίδας, πανίδας και οικοτόπων. Παρόλο που σε πολλά κράτη μέλη της ΕΕ το δημόσιο δίκαιο περιλαμβάνει κανόνες ευθύνης για περιβαλλοντική ζημία στα εδάφη και τα ύδατα, το θέμα της ευθύνης για την οικολογική ζημία είναι νέο. Στο θέμα αυτό, ιδιαίτερο πρόβλημα αποτελεί ο αγροτικός κλάδος. Τα αγροκτήματα είναι ιδιαίτερα επιρρεπή σε απώλειες (γενετική μηχανική, φυτοπροστατευτικά προϊόντα), καθώς βρίσκονται κοντά ή ακόμα και μέσα σε περιοχές χλωρίδας, πανίδας και οικοτόπων.
Τι είναι η περιβαλλοντική ζημία;
Η Οδηγία διακρίνει την περιβαλλοντική ζημία σε τρεις διαφορετικούς τύπους:
– Ζημία προστατευόμενων ειδών και φυσικών οικοτόπων (= οικολογική ζημία), ήτοι οποιαδήποτε ζημία έχει σημαντικά δυσμενείς συνέπειες για την επίτευξη ή τη συντήρηση της ευνοϊκής κατάστασης διατήρησης αυτών των οικοτόπων ή ειδών (= χλωρίδα-πανίδα-οικότοποι).
– Ζημία των υδάτων, ήτοι οιαδήποτε ζημία επηρεάζει δυσμενώς, σε σημαντικό βαθμό, την οικολογική, χημική ή/και ποσοτική κατάσταση, ή/και το οικολογικό δυναμικό των συγκεκριμένων υδάτων.
– Ζημία του εδάφους, ήτοι οιαδήποτε ρύπανση του εδάφους, η οποία δημιουργεί σοβαρό κίνδυνο δυσμενών συνεπειών για την ανθρώπινη υγεία, ως αποτέλεσμα της άμεσης ή έμμεσης εισαγωγής εντός του εδάφους, επί του εδάφους ή στο υπέδαφος, ουσιών, παρασκευασμάτων, οργανισμών ή μικροοργανισμών.
Αντικειμενική ευθύνη από επαγγελματική δραστηριότητα
Η αντικειμενική ευθύνη αφορά σε ζημία του περιβάλλοντος ή προστατευόμενων ειδών και φυσικών οικοτόπων, προκαλούμενη από επαγγελματικές δραστηριότητες επιρρεπείς σε τέτοιου είδους ζημίες. Αυτές ορίζονται πιο συγκεκριμένα σε άλλες Οδηγίες. Η αντικειμενική ευθύνη έχει εφαρμογή σε πολλούς τομείς, για παράδειγμα βιομηχανικές δραστηριότητες, ρύπανση επιφανειακών και υπόγειων υδάτων, μεταφορά επικίνδυνων υλικών, διακίνηση και χρήση επικίνδυνων υλικών, φυτοπροστατευτικά προϊόντα και γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς (“Παράρτημα III δραστηριότητες”). Σύμφωνα με την Οδηγία, δεν υφίσταται ευθύνη οικολογικής ζημίας από κατασκευαστικά έργα (π.χ. κατασκευή αερολιμένα, διευθέτηση υδατορευμάτων, έργα οδοποιίας), αν οι εργασίες έχουν επιτραπεί από τις δημόσιες αρχές. Επιπλέον, η Οδηγία δεν έχει εφαρμογή σε πυρηνική ρύπανση, ζημία από θεομηνίες και περιβαλλοντική ζημία που προϋπήρχε της έναρξης ισχύος της Οδηγίας.
Ο ρόλος των ασφαλιστικών εταιρειών
Προς το παρόν δεν υπάρχει υποχρέωση παροχής ασφαλιστικής κάλυψης. Μόλις γίνει μεταγραφή της Οδηγίας στο εθνικό δίκαιο, τα κράτη μέλη θα πρέπει να δημιουργήσουν κίνητρα για την ανάπτυξη των κατάλληλων ασφαλιστικών λύσεων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έκανε έναν έλεγχο της εξέλιξης της διαδικασίας αυτής σε όλα τα κράτη μέλη το 2010.
Σύμφωνα με την έκθεσή της, «η Επιτροπή ενδέχεται να υποβάλει προτάσεις για τη δημιουργία ενός συστήματος εναρμονισμένης, υποχρεωτικής κάλυψης».
Με άλλα λόγια, αν δεν αναπτυχθούν αποτελεσματικά ασφαλιστικά εργαλεία, ενδεχομένως να επιβληθεί υποχρεωτική ασφάλιση.
Αν ο ασφαλιστικός κλάδος θέλει η κάλυψη αυτή να πληροί τις δικές του απαιτήσεις, θα πρέπει να αρχίσει αμέσως να αναπτύσσει νέα μοντέλα. Η νέα Οδηγία δίνει στον ασφαλιστικό κλάδο την ευκαιρία να αναπτύξει κάλυψη ρύπανσης για αποζημιώσεις υπό το δημόσιο δίκαιο, ως δεύτερος πυλώνας, παράλληλα με τις καλύψεις σωματικών βλαβών και ζημίας περιουσίας από απαιτήσεις αστικού δικαίου. Σε πολλές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αντίστοιχα προγράμματα ασφάλισης περιβαλλοντικής ευθύνης έχουν ήδη αναπτυχθεί και πωλούνται με επιτυχία στις αγορές.
Η κατάσταση στην Ελλάδα
Με το ΠΔ 148/2009 που τέθηκε σε ισχύ το Σεπτέμβριο του 2009, οι διατάξεις της Οδηγίας μεταγράφηκαν στο ελληνικό εθνικό δίκαιο, ρυθμίζοντας έτσι την περί ευθύνης κατάσταση. Σύμφωνα με το άρθ.14 παρ. 2 του προαναφερθέντος Π.Δ. 148/2009, την 1η Μαΐου 2010 ξεκινά η υποχρεωτική υπαγωγή των επαγγελματικών δραστηριοτήτων που αναφέρονται στο Παράρτημα ΙΙΙ, σε σύστημα χρηματοοικονομικής ασφάλειας. Προβλέπεται, επίσης, ότι το χρονοδιάγραμμα υπαγωγής της κάθε δραστηριότητας στα εν λόγω συστήματα θα προσδιορίζεται με Υπουργικές Αποφάσεις. Αυτές οι Υπουργικές Αποφάσεις δεν έχουν εκδοθεί ακόμα.
Η ΕΑΕΕ έχει διορίσει επιτροπή εμπειρογνωμόνων, αποτελούμενη από εκπροσώπους των ελληνικών ασφαλιστικών εταιρειών και ασφαλειομεσιτών, για να διερευνήσει το ζήτημα. Στόχος της επιτροπής είναι να αναζητηθεί κοινή θέση για τις ελληνικές ασφαλιστικές εταιρείες και να συζητηθούν πιθανές ασφαλιστικές λύσεις σε συνεργασία με το αρμόδιο υπουργείο. Μία πιθανή προσέγγιση θα μπορούσε να είναι η ανάπτυξη ενός μη δεσμευτικού τυποποιημένου μοντέλου Ένωσης για την ελληνική αγορά, για χρήση από όλες τις εγχώριες ασφαλιστικές εταιρείες . Για παράδειγμα, αυτή η λύση έχει υιοθετηθεί στη Γερμανία και την Αυστρία.
Σημεία παγίδες από τη …ματιά του συντάκτη
Κατά την ανάπτυξη ενός ασφαλιστικού προϊόντος για την περιβαλλοντική ζημία ακολουθώντας τις απαιτήσεις της Οδηγίας, θα πρέπει κανείς να αναλύσει πολύ προσεκτικά και να λάβει υπόψη του αρκετές πτυχές. Μεταξύ αυτών:
Ενεργοποίηση κάλυψης.?
Ειδικές εξαιρέσεις (π.χ. επικίνδυνες ουσίες).?
Αντιμετώπιση ιδιαίτερων κινδύνων (π.χ. χωματερές ή χώροι απόθεσης αποβλήτων).?
Αντιμετώπιση απωλειών πρώτου μέρους.?
Αντιμετώπιση σταδιακής ρύπανσης.?
Ποιοι τύποι αποκατάστασης καλύπτονται και με τι όρια (πρωτογενής, συμπληρωματική, αντισταθμιστική αποκατάσταση).?
Διαφοροποίηση παλαιάς και νέας ζημίας.
Το να καθοριστεί ποια περιβαλλοντική ζημία έλαβε χώρα πριν την έναρξη ισχύος της Οδηγίας μπορεί να αποτελεί τη μεγαλύτερη πρόκληση. Μπορούμε να κάνουμε την παραδοχή ότι πολλά εδάφη και ύδατα είναι ήδη μολυσμένα.
Η Munich RE προσφέρει λύσεις
Η Munich Re έχει σχεδιάσει ένα δικό της σύστημα και μέθοδο για την κατηγοριοποίηση, ταξινόμηση και βαθμολόγηση των κινδύνων.
Οι εμπειρογνώμονές μας έχουν αναπτύξει ένα ειδικό εργαλείο πληροφορικής (“NATURE”) για να στηρίξουν τη δουλειά των underwriter. Η Munich Re διαθέτει το εργαλείο αυτό και τους πελάτες της.
Αναμφίβολα, πρέπει ακόμα να γίνουν πολλά για την ανάπτυξη και εφαρμογή κατάλληλων ασφαλιστικών προϊόντων. Η Munich Re διατηρεί στενή επαφή με την επιτροπή εμπειρογνωμόνων της ΕΑΕΕ, για να παρέχει κάθε υποστήριξη στην ελληνική ασφαλιστική αγορά.
